A REXENERACIÓN URBANA

A  verdadeira orixe das meninas de canido está na gran deterioración que ata hai pouco tiña o barrio de Canido, unha antiga aldea que agora está integrada na parte máis alta da estrutura urbana de Ferrol.

Este barrio que a mediados do século pasado mantiña hábitos propios dunha aldea, con casas baixas xunto ás que había hortos, no que os veciños vivían na rúa, e onde  as portas das casas estaban abertas, tras a crise da industria naval, aos poucos foise deteriorando e as súas casas abandonando.
Case converteuse nun barrio marxinal de Ferrol, onde apenas ían os ferroláns dado o esforzo que ademais supón subir andando as empinadas costas do barrio da Madalena para chegar a Canido.
Consciente desta situación, en setembro de 2008 o pintor ferrolán Eduardo Hermida, residente en Canido, tomou a decisión de convocar a outros artistas amigos para, nunha xornada festiva, decorar as fachadas dalgunhas das casas con pinturas que evocaban o famoso cadro das Meninas de Velázquez.
Desde entón, cada primeiro fin de semana de setembro veuse repetindo esta festa cultural, cada vez con maior participación de artistas.

O resultado é que ano a ano as fachadas das cada vez máis coidadas casas de Canido foron adquirindo un imaxe característica con obras dos máis diferentes estilos, pero sempre cunha maior ou menor vinculación ás citadas Meninas.

Agora numerosos artistas de todo o mundo, coñecedores desta iniciativa artística de rexeneración urbana, piden participar nesta festa, que de reunión de amigos pasou a converterse nun evento cultural apoiado polo propio Concello de Ferrol.

De feito, na máis recente edición, durante dous días reuníronse máis de cen artistas, entre pintores, escultores e fotógrafos procedentes de diversos lugares de España e do estranxeiro.

O feito é que agora a ruta das Meninas do barrio de Canido é unha atracción para as excursións e cruceiros que con turistas chegan a Ferrol. Aí atopan plasmadas as máis diversas propostas artísticas sobre a máis famosa pintura de Velázquez.

E, ademais, grazas a este proceso de rexeneración, as casas de Canido aos poucos estanse rehabilitando e o barrio empeza a ser un lugar de moda onde profesionais e artistas queren fixar a súa residencia.

A QUEIMADA

A queimada é un dos moitos rituais que teñen que ver co lume, unha tradición que se debate entre o pagán e o misterioso, unha apócema máxica cuxo orixe se perde entre as sombras de noites ancestrais infestadas de meigallos e feitizos, de almas en pena, e de corpos arrebatados por rituais de meigas que sentados na escuridade e formando un círculo ao redor da tartera de barro, buscan a purificación do corpo e a salvación da alma mentres revolven a beberaxe que espantará os malos espíritos e atraerá os bos.

O ritual da Queimada e o seu conxuro é un dos poucos ritos que se mantén a día de hoxe, levándose a cabo de forma natural en infinidade de reunións sociais e celebracións que teñen lugar na comunidade galega.

A tradicional queimada ten, posiblemente, a súa orixe nas ancestrais culturas castrexas. Os celtas deixaron a súa herdanza cultural plasmada nos abundantes petróglifos que se atopan ao longo e ancho da comunidade galega. Son recorrentes os símbolos con forma de espiral, destacando O TRISQUEL, figura con tres cabezas que debuxa unha especie de cruz. Foron moitas as interpretacións que os historiadores deron a este símbolo, pero a máis coñecida é aquela que sostén que o trisquel representa os tres elementos fundamentais na vida do home: A terra, a auga e o lume.

O ritual da queimada leva tamén de forma intrínseca a fusión destes tres elementos, nun ritual que non sería posible de non existir este compoñente máxico, herdado dos nosos antepasados celtas e transmitido a través dos tempos.

A TERRA simbolízase mediante a tartera de barro, a auga vese representado polo augardente que se axita e remove fundiendose coa terra mentres o lume danza libre entre os elementos que conforman esta apócema máxica alumbrandonos, dándonos calor ao corpo e purificando as almas.

INGREDIENTES

1 pota de barro propia para queimada 1 1itro de augardente de bagazo galego

1 Casca de limón ou laranxa

150 gramos de azucre

Grans de café

FORMA DE PREPARACIÓN

Vértese no recipiente da queimada o Augardente de Bagazo de Galicia e o azucre, na proporción de 150 gramos por cada litro de augardente. Incorpóranse as mondas de limón e de laranxa e un puñado de grans de café.Remóvese ben toda a mestura e cando estea ben mesturado préndeselle lume.

Para iso colocaremos no cazo de remover un pouco de azucar e augardente achegando este moi amodo ao recipiente que contén todos os ingredientes, ata que o lume contido no cazo pase dun a outro. A queimada debe removerse ata que o azucre consúmase e as chamas diminúan considerablemente, o que indica que o alcol se ha evaporado no seu maior parte. Cando isto ocorra deixamos apagar e servimos.

O ritual inclúe recitar o esconxuro da queimada, o cal debe lerse en voz alta tan pronto a queimada comece a arder.

CONXURO DA QUEIMADA

Mouchos, coruxas, sapos e bruxas.
Demos, trasnos e dianhos, espritos das nevoadas veigas.
Corvos, pintigas e meigas, feitizos das mencinheiras.
Pobres canhotas furadas, fogar dos vermes e alimanhas.
Lume das Santas Companhas, mal de ollo, negros meigallos, cheiro dos mortos, tronos e raios.
Oubeo do can, pregon da morte, foucinho do satiro e pe do coello.
Pecadora lingua da mala muller casada cun home vello.
Averno de Satan e Belcebu, lume dos cadavres ardentes, corpos mutilados dos indecentes, peidos dos infernales cus, muxido da mar embravescida.
Barriga inutil da muller solteira, falar dos gatos que andan a xaneira, guedella porra da cabra mal parida.
Con este fol levantarei as chamas deste lume que asemella ao do inferno, e fuxiran as bruxas acabalo das sas escobas, indose bañar na praia das areas gordas.
¡Oide, oide! os ruxidos que dan as que non poden deixar de queimarse no agoardente, quedando asi purificadas.
E cando este brebaxe baixe polas nosas gorxas, quedaremos libres dos males da nosa ialma e de todo embruxamento.
Forzas do ar, terra, mar e lume, a vos fago esta chamada: si e verdade que tendes mais poder que a humana xente, eiqui e agora, facede cos espritos dos amigos que estan fora, participen con nos desta queimada. 

A NOITE DAS PEPITAS

Foi no ano 1902 cando naceu 'A Noite das Pepitas', tal e como se coñece hoxe en día. Nos anos sesenta do pasado século adquiriron aínda maior relevancia, ao outorgárselle rango institucional. Pero xa do século XIX hai testemuños gráficos e escritos da rolda a determinadas mulleres ferrolás para destacar as súas virtudes. 'Os cabaleiros de Esteiro' sería o grupo que abriría a veda, en 1886. 

As súas cancións son valses, danzas e habaneiras. Música lixeira que, xunto ao afán por gozar do ambiente rueiro, foron tendencias que calaron en Ferrol pola chegada de persoal andaluz e valenciano aos estaleiros e ao Arsenal Militar, pero que tamén se xustifican pola elevada inmigración a Cuba. 

Ata a vestimenta dos participantes herdouse do pasado, sen grandes estridencias fronte ao seu aspecto primigenio. Elegantemente ataviados, as súas roupas van acompañadas de capas negras, lazos, cintas ou escarapelas. Laúdes, mandolinas ou bandurrias fan o resto, xunto aos seus sempre afinadas voces, que poñen en escena temas de nova creación e tamén do cancionero clásico.

Bandas militares, corais e orquestras de toda clase acompañan a estes grupos ao glosar a profusa traxectoria da música en Ferrol, cidade con gran tradición nesta materia. Pero esa interpretación a pé de rúa mantéñena agora as rondallas, recollendo tamén o costume xa case perdida do cante nos bares. 

Por que as Pepitas en torno ao día de San José? Outrora era dos escasos de libranza para os operarios dos astaleiros e o de Pepa era un nome moi estendido entre as mulleres. 

Afunde as súas raíces na propia historia da cidade, pero a vertixe dos cambios sociais non puido con ela. 'A Noite das Pepitas' é Ferrol en estado puro. Un centro histórico auspiciado por Carlos III e con forma de tableta de chocolate vólvese máis doce que nunca por unhas horas ao ano, baixo dúas premisas: música e mulleres.

Oito delas mantiveron acendida no 2012 a chama dun evento que adoita ter extensión en xornadas seguintes en municipios da comarca que tamén beben desta festa, como Mugardos ou Ares. Pero as agrupacións teñen traballo todo o ano, percorrendo media España para ofrecer actuacións en todo tipo de sedes recreativas e ante colectividades galegas e ferrolás, demostrando as particularidades da súa arte.

Club de Campo, Sons do Alba, Añoranzas, Bohemios, Luceiro do Alba, Mugardesa, Trobadores de Ares e de Cariño compoñen a terna de actuacións, que se repeten desde primeira hora da tarde  polas rúas da Magdalena, partindo dos barrios de Ferrol , Ultramar, Caranza, Canido e o Ensanche.

Completan horas de rolda espontánea ou premeditada: moitas mulleres solicitan ser roldadas aos pés do seu balcón, cando non o requiren ás furtadelas os seus amantes incondicionais para darlles unha sorpresa. E todo a pesar de que a gabanza pareza cotizar á baixa no novo século. 

Como bo festexo que se prece, hai doce dedicado: o Bico, con forma de corazón e cunha receita que fan posible o biscoito de cacao, a cobertura de chocolate negro e a crema de laranxa. Xa o venres, véspera do día grande, o colectivo de hostaleiros repartiu a sobremesa na carpa que, 24 horas despois, albergaría a gala, na praza de Amboage. 

 

A ESMORGA

Ficha técnica da película

Director: Ignacio Vilar  Intérpretes: Miguel de Lira, Karra  Elejalde, Antonio Durán Morris  Produción: España, 2014. Duración: 111 m. Drama.  

Brillante prosista cuxa traxectoria persoal e literaria desenvolveuse entre a súa Galicia natal e Latinoamérica, Eduardo Branco Amor (1897-1979) publicaba en 1959,                   A Esmorga, a súa novela máis famosa. Os seus respectivos personaxes de Cibrán, Bocas e Milhomes,  son recuperados agora por -respectivamente- Miguel de Lira, Karra Elejalde (un vasco que aquí fala galego) e Antonio Durán Morris. Un trío que funciona á perfección nesta quinta longametraxe realizada por Ignacio Vilar.

Gravada en pleno inverno para respectar a frialdade do relato construído por Branco Amor ao redor dunha noite de festa e descontrol, o director de «A Esmorga» recoñece que unha das maiores dificultades coas que se atopou á hora de rodar foi a de lograr unha atmosfera que estivese ao nivel da esbozada polo autor na súa novela.

Para iso, Vilar valeuse da meteoroloxía galega, introducindo escenas de choiva «o peor foi a auga», comentou divertido e moitas localizacións exteriores. Tanto foi así que dous dos protagonistas, Elejalde e Durán, recoñeceron sufrir problemas de saúde por mor das rodaxes á intemperie.

O reto que afrontaba non era nada fácil: o camiño sen retorno de tres amigos (talvez só presuntos amigos), relatado por un deles, Cibrán, o máis cordo pero de carácter depresivo, durante un percorrido de 24 horas por tabernas.

Todo iso nunha Galicia rural dos anos 50, que en pleno inverno agarda a vinda do Caudillo para, loxicamente, inaugurar un encoro. Como afirmou Ignacio Vilar, os protagonistas da súa película "son incapaces de dar renda solta ás súas pulsións, aínda que o alcohol os desculpa para acceder a algún dos seus desexos". Isto permite a un deles, o alcumado Milhomes, manifestar en confianza a súa encuberta homosexualidade. A incesante inxesta de alcohol libera a lingua, destapa os instintos ocultos e acaba revelando os demos interiores, o afán de vinganza.

En paisaxes rurais case sempre abatidos, cunha choiva intermitente e onde o instinto de supervivencia provoca toda clase de falacias, sendo a muller un ser dominado que, a pesar diso, posúe a intelixencia natural para superar as contrariedades do día a día. Todo iso edificado en imaxes de enorme convicción e notable deseño.

O filme supón un achado nestes tempos de rutina visual e temática. Os mesmos actores que participaron en «A Esmorga» foron os encargados de dobrar unha versión en castelán da mesma, na que, con todo, respéctanse algúns xiros e partes en galego.